Οικονομική κρίση και κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις.. Συμβουλές και Συμπεράσματα

Τον τελευταίο καιρό ζούμε όλοι μας στον πυρετό της οικονομικής κρίσης. Βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από νέα μέτρα για μειώσεις μισθών και αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων, τα ποσοστά ανεργίας πολλαπλασιάζονται, υποβόσκει ο κίνδυνος χρεωκοπίας και το πορτοφόλι μας αδειάζει. Πρόσφατες έρευνες όμως αποκαλύπτουν ότι η οικονομική κρίση βλάπτει σοβαρά, όχι μόνο το πορτοφόλι μας, αλλά και την ψυχική μας υγεία.

Έρευνα που πραγματοποίησε το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης δείχνει ότι η οικονομική κρίση συνδέεται με σημαντική αύξηση των ψυχικών διαταραχών και του αλκοολισμού.

Ιστορικά άλλωστε αποδεικνύεται ότι σε περιόδους πτωτικής οικονομίας, παρουσιάζεται έξαρση σε παθολογικά νοσήματα (π.χ. καρδιοπάθειες), ψυχικές διαταραχές (π.χ. καταθλίψεις, απόπειρες αυτοκτονίας, αγχώδεις διαταραχές) αλλά και σωματοποιημένες ασθένειες (π.χ. πονοκέφαλοι, έλκος).

Πώς όμως εξηγείται αυτό;

Ένας από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ψυχική μας υγεία είναι το αίσθημα ασφάλειας. Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, αυτή η αίσθηση ασφάλειας χάνεται. Όλα αλλάζουν και είναι ρευστά. Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να διαχειριστούν αυτές τις αλλαγές και νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο.

Τα συναισθήματα που κυριαρχούν είναι άγχος, φόβος, ανασφάλεια, ανησυχία, νευρικότητα, θυμός, αποδιοργάνωση. Το παρατεταμένο (χρόνιο) άγχος μειώνει τις άμυνες του οργανισμού μας, καθιστώντας μας πιο ευάλωτους σε κάθε είδους ασθένεια (σωματική και ψυχική), ενώ ταυτόχρονα μας οδηγεί βαθμιαία σε μια παθητική κατάσταση απόσυρσης («δεν μπορώ να κάνω τίποτα για να αντιδράσω»). Οι συνέπειες πολλές. Αμφισβήτηση της αυτοαποτελεσματικότητας, απομόνωση, διατάραξη των κοινωνικών και οικογενειακών σχέσεων και τελικά αύξηση στην συνταγογράφηση ψυχοφαρμάκων.

Και πώς άλλωστε να μην πληγεί, εν μέσω οικονομικής κρίσης, η αυτοεκτίμηση και το αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητάς μας, όταν έχουμε γαλουχηθεί σε μια κοινωνία με κύριο motto το «Καταναλώνω άρα Υπάρχω»;

Τα νέα οικονομικά δεδομένα οδηγούν στην κατάρρευση ενός ολόκληρου συστήματος, με το οποίο μπορούσες μέχρι τώρα να διαχειριστείς τα αρνητικά σου συναισθήματα (και τελικά να υπάρξεις) μέσω του καταναλωτισμού. Τώρα που η δυνατότητα του «shopping therapy» περιορίζεται σημαντικά, καλούμαστε περισσότερο επιτακτικά να έρθουμε αντιμέτωποι με την εσωτερική μας πραγματικότητα· έργο δύσκολο και πολλές φορές επώδυνο, καθώς έχουμε μάθει να αυτοπροσδιοριζόμαστε (αλλά και να προσδιορίζουμε τους άλλους) με βάση το «τι έχουμε» και όχι το «τι είμαστε».

Θέτοντας βέβαια το χρήμα στη ρεαλιστική του διάσταση, σαφώς αποτελεί το εισιτήριο μας στην υγεία, την παιδεία, την ψυχαγωγία και πολλές άλλες εκφάνσεις της ζωής μας. Μπορεί τα χρήματα να μην αγοράζουν την ευτυχία, συμβάλλουν όμως σε μεγάλο βαθμό στην ψυχική μας ηρεμία.

Παρόλα αυτά, αν η συνθήκη (οικονομική κρίση) δεν αλλάζει, χρειάζεται να βρούμε τρόπους να είμαστε καλά, υγιείς και ισορροπημένοι μέσα σ’ αυτή. Χρειάζεται να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας, σκεφτόμενοι αισιόδοξα και αντικαθιστώντας τον αρνητικό τρόπο σκέψης με έναν περισσότερο ρεαλιστικό. Και δεν μιλάμε για θεωρητική ωραιοποίηση της κατάστασης, αλλά για ανεύρεση πρακτικών λύσεων.

Όταν εστιάζουμε στη λύση πρακτικών προβλημάτων, εντοπίζοντας τις πραγματικές μας ανάγκες και παίρνοντας τα μέτρα μας, αυξάνουμε την αίσθηση ελέγχου.

Αντίθετα, η καταστροφολογία, ο εκ των προτέρων πανικός και η κατασκευή και καλλιέργεια σεναρίων μας αποπροσανατολίζουν από τον εποικοδομητικό σχεδιασμό και τελικά από την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε. Χρειάζεται δηλαδή να επιβάλλουμε τη λογική σκέψη στη συναισθηματική αντίδραση του άγχους και όχι να «αρρωσταίνουμε» εκ των προτέρων για κάτι που δεν είναι βέβαιο ότι θα συμβεί. Ενδεικτική για τις συνέπειες του «εκ των προτέρων πανικού» είναι μια έρευνα που αποκαλύπτει σε ορισμένες περιπτώσεις πιο έντονα συμπτώματα κατάθλιψης σε υπαλλήλους που ζούσαν υπό την απειλή της απόλυσης, παρά σε όσους πραγματικά απολύθηκαν!

Η οικονομική κρίση λοιπόν μπορεί να είναι λόγος για απελπισία, κατάθλιψη, απομόνωση, γκρίνια, απαισιοδοξία (και σίγουρα μπορεί να προκαλέσει όλα αυτά τα συμπτώματα), μπορεί όμως να είναι και μια ευκαιρία για προσωπική αυτοεξέταση και συνολική αναθεώρηση. Μοιάζει η στιγμή να είναι ιδανική για να επανεξετάσουμε το σύστημα αξιών μας, βάση του οποίου αξιολογούσαμε μέχρι σήμερα τον εαυτό μας και το περιβάλλον μας. Αυτό που τελικά καταφέραμε με το υπάρχον σύστημα αξιών είναι να γεμίσουμε κατάθλιψη τα σπίτια μας δουλεύοντας ατελείωτες ώρες, σε ένα αέναο κυνήγι απόκτησης υλικών αγαθών που ποτέ δεν είναι αρκετά.

Οι νέοι μαθαίνουν ότι το χρήμα ανοίγει τις κλειστές πόρτες· κατηγοριοποιούμε τους ανθρώπους βάση του χρήματος, η φιλία γίνεται δημόσιες σχέσεις.  Ίσως είναι καιρός λοιπόν, και με αφορμή την οικονομική αυτή κρίση,  να ξεχάσουμε τους παλιούς όρους κοινωνικής αναγνώρισης, χρήμα και εξουσία (ακριβά αυτοκίνητα, πολυτελή σπίτια, μοδάτα ρούχα) και να εξαρτήσουμε την αυτοπεποίθησή μας σε άλλες αξίες. Στις εσωτερικές μας κατακτήσεις, την πνευματική καλλιέργεια, την ηθική, τους φίλους, την οικογένεια, τον εσωτερικό κόσμο.

Πώς όμως μπορούμε να είμαστε καλά μέσα σ’ αυτό το διάχυτο κλίμα κατήφειας, μιζέριας και απαισιοδοξίας που επικρατεί; Η λύση φαίνεται να είναι η επιστροφή στις ανθρώπινες σχέσεις. Ας ακούσουμε τον συνάνθρωπό μας. Ας συγκεντρωθούμε με φίλους. Ας μιλήσουμε και ας ανοιχτούμε ο ένας στον άλλο. Οι φίλοι είναι ευεργετικοί για την ψυχική μας υγεία. Μας βοηθούν να μειώσουμε τα επίπεδα άγχους, απλά προσφέροντάς μας μια εγκάρδια συνομιλία. Η ζωή δεν έχει μόνο υλικά πράγματα.

Ας επενδύσουμε σε αυτά που μας γεμίζουν και μας ευχαριστούν. Ακόμη κι αν δεν έχουμε αρκετά χρήματα για να βγούμε έξω, μπορούμε να προσκαλέσουμε κόσμο στο σπίτι, να μαγειρέψουμε ή να πιούμε ένα κρασί. Έτσι ίσως έρθουμε και πιο κοντά απ’ ότι σε ένα μέρος με δυνατή μουσική, όπου είναι δύσκολο ακόμα και να μιλήσουμε, πόσο μάλλον να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά.

Μπορούμε να διαβάσουμε ένα βιβλίο.

Να ανακαλύψουμε λίγο παραπάνω τη φύση, να περπατήσουμε, να χρησιμοποιήσουμε το ποδήλατο αντί για το αυτοκίνητο.

Ας επαναπροσδιορίσουμε τους στόχους μας από ατομικά ωφελιμιστικούς σε συλλογικά στραμμένους. Η συμμετοχή σε συλλογικές δράσεις και εθελοντικές δραστηριότητες μειώνει τα συναισθήματα φόβου και άγχους και αυξάνει την αίσθηση ελέγχου και συντροφικότητας.

Ας συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε όλοι ταξιδιώτες στο ίδιο καράβι και έχουμε ανάγκη από αλληλοβοήθεια. Το να ενδιαφερθούμε για τον διπλανό μας, για την επόμενη γενιά, μπορεί να μας προσφέρει ανακούφιση, όχι στην τσέπη αλλά στην ψυχή, κάτι που η μέχρι πρότινος οικονομική μας ευμάρεια δεν κατάφερε να μας προσφέρει. Η κρίση είναι μια ευκαιρία για εσωτερικές και κοινωνικές αλλαγές. Ας την εκμεταλλευτούμε θετικά!

Ειρήνη Κορδερά
Ψυχολόγος Υγείας (MSc) / Παιδοψυχολόγος (MSc)
Γραφείο: Ιερισσός Χαλκιδικής, Αγίου Νικολάου 13 (πλησίον Εθνικής Τράπεζας)
Τηλ. 6978 183 245

Ο Θάνος Ασκητής Γράφει για το θέμα

Το ευρώ του 2002 έφερε χαρά και αισιοδοξία στη χώρα μας και στην τσέπη μας που περήφανα ενώθηκε με τις τσέπες των άλλων Ευρωπαίων. Το ευρώ του 2010 φέρνει φτώχεια, ακρίβεια, φόβο και ανασφάλεια για την εικόνα της χώρας, αλλά και για τη ζωή του καθενός από εμάς…

Η Ελλάδα της ευημερίας, του πλούτου και της άνεσης, κάνοντας ταμείο, συνειδητοποιεί, ή τουλάχιστον μαθαίνει ο πολίτης της, πως χρωστάει 350 δισ. ευρώ σε όλους αυτούς που φρόντιζαν να περνάμε καλά με δανεικά αλλά όχι και αγύριστα!

Τον τελευταίο χρόνο μάλιστα, όλοι μας αναρωτιόμαστε για το χάλι μας, ψάχνουμε να βρούμε τους ενόχους και ασφαλώς πιστεύουμε ότι δεν φταίμε εμείς για το κατάντημά μας.

Η ψυχολογία μας έπεσε κατακόρυφα, τα λεφτά μας αρχίσαμε να τα μετράμε περισσότερο, ενώ η ακρίβεια καλά κρατεί σε όλα τα επίπεδα της ζωής μας, από το καλάθι της νοικοκυράς μέχρι το περίπτερο της γειτονιάς.

Δεν είναι καθόλου συμπτωματικό το η κατήφεια και η απαισιοδοξία κυοφορούν σενάρια φόβου ή τρόμου για την επικείμενη πτώχευση, την κοινωνική εξέγερση και την πλήρη εξαθλίωση της ζωής μας.

Ο μεγάλος εραστής της ζωής μας είναι το ΔΝΤ και όλοι αυτοί οι «σοφοί» που έρχονται και φεύγουν αφήνοντας πίσω τους ελπίδες ή συντρίμμια. Το μνημόνιο είναι ίσως το πιο δημοφιλές μήνυμά μας, αφού απ’ αυτό εξαρτάται το πώς θα ξυπνήσουμε το πρωί και πώς θα κοιμηθούμε το βράδυ. Τα οικονομικά μέτρα είναι ο εφιάλτης που τρίζει τα δόντια του, ανάλογα με το εάν χόρτασε απ’ αυτά που μας ρουφάει ή θα χρειαστεί περισσότερο ανθρώπινο πόνο και συμπίεση της αξιοπρέπειας εκείνου ή εκείνων που πρέπει να πληρώσουν το «μάρμαρο».

Οι πολιτικοί ξιφουλκούν στην προσπάθεια διάσωσης της χώρας. Κάποιοι προσδοκούν τη δικαίωση και κάποιοι άλλοι προσδοκούν να κερδίσουν την εξουσία με ανέξοδες υποσχέσεις. Χωρίς αμφιβολία, η προσπάθεια υπάρχει και η αγωνία εκφράζεται με πολλούς τρόπους να αποφύγουμε τα χειρότερα…

Για τα καλύτερα ελπίζουμε .. Νοσταλγούμε το παρελθόν στην ψευδοεφορία, στον ευκαιριασμό από τη διαφθορά, προσφιλές σπορ στην ελληνική πραγματικότητα, απόρροια του χρηματιστηριακού παραδείσου μέχρι την κόλαση του οικονομικού αφανισμού και της αυτοκτονίας που μας έφερε…

Πολλοί λένε «το πάρτι τελείωσε, τα φώτα σβήσανε, πάμε να κοιμηθούμε ευχαριστημένοι». Όλοι μας όμως σίγουρα αναρωτιόμαστε: «Ποια είναι η επόμενη μέρα για μας, τα παιδιά μας, το αύριο αυτής της χώρας;». Φταίμε όλοι μας γι’ αυτό; Πρέπει να τιμωρηθούν αυτοί που τα έφαγαν; Όλοι θα λέγαμε «ναι». Άλλωστε το «σύνδρομο της αρένας» χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση, το «να δικάζω» εκείνον που φταίει σήμερα και αύριο να δικάζουν οι υπόλοιποι εμένα…

Έχουμε τη δύναμη να σώσουμε αυτήν τη χώρα; Έχουμε βάλει μυαλό βλέποντας τα λάθη του παρελθόντος; Μπορούμε να μην καταδικάσουμε τους νέους μας στη φυλακή της ανεργίας και της ανέχειας; Μπορεί ο Νεοέλληνας να αγαπάει τη χώρα που τον γέννησε, να γίνει πιο υπεύθυνος και νόμιμος, μη βλέποντας μόνο το «μικρό του βασίλειο»;

Δεν ξέρω πόσο θα κρατήσει η οικονομική κρίση, που άλλωστε δεν είναι μόνο ελληνική. Αυτό που ίσως νιώθω αισιόδοξα να γράψω σ’ αυτό το άρθρο μου, είναι ότι κάθε κρίση μπορεί να φέρει την κάθαρση – κάθε συνειδητοποίηση της κατρακύλας μπορεί να τη σταματήσει. Το κυνήγι του πλούτου και της ματαιοδοξίας μιας ύλης που τελειωμό δεν έχει, σίγουρα τώρα μας οδηγεί γυμνούς σε μια πολύ μεγάλη αλήθεια: την ανθρώπινη αξία.

Η γενιά που εγώ γεννήθηκα πάλεψε μέσα από τα χαλάσματα της κατοχής και του εμφύλιου σπαραγμού. Η φτώχεια και η πείνα μας θέριεψαν, μας έκαναν αχόρταγους, αδηφάγους, υλιστές μπροστά σε μια κοινωνία του δήθεν, του επίπλαστου και της επίφασης. Χάσαμε τις ανθρώπινες σχέσεις μας, χτίσαμε τη γη μας με σπίτια που πιστέψαμε ότι είναι το αποκούμπι του μόχθου μας, αποτέλεσμα των βιωμάτων μιας φτωχής, γκρεμισμένης Ελλάδας, προσπαθήσαμε να κερδίσουμε περισσότερα κυνηγώντας τον καταναλωτισμό και τη συσσώρευση πλούτου ως επίδειξη και επιτυχία.

Γεμίσαμε κατάθλιψη τα άδεια σπίτια μας εργαζόμενοι αμέτρητες ώρες καθημερινά και οργανώσαμε απρόσωπες αστικές, φοβικές κοινωνίες. Στα παιδιά μας δείξαμε τον δρόμο του χρήματος ως αξίας και μηδενίσαμε τα οράματά τους και το δικαίωμα της άμιλλας. Οι νέοι μας μάθανε ότι το χρήμα ανοίγει τις κλειστές πόρτες, ενώ βίωσαν τη δική τους ζωή βολεμένοι στον δικό μας αγώνα, που τους πρόσφερε ύλη και αγαθά, αγοράζοντας όμως το συναισθηματικό κενό και την έλλειψη ψυχικής στήριξης και αγάπης προς αυτούς.

Φτιάξαμε ταξικές συνειδήσεις και κατηγοριοποιήσαμε τους ανθρώπους βάσει του χρήματος και της δόξας που εγγυήθηκε η παρουσία του «ισχυρού φίλου», αποτέλεσμα του πολιτικού συστήματος που μας ανέθρεψε.

Η φιλία έγινε «δημόσιες σχέσεις» ζητώντας όλο και περισσότερο το βόλεμα, τον ευκαιριασμό, τον εύκολο πλουτισμό μιας συναλλαγής που η μίζα ήταν η βασική μητέρα της διαφθοράς. Το κράτος δεν ήταν ο στόχος μας – που ουσιαστικά δεν μάθαμε ποτέ ποιο είναι αυτό –, πιστεύοντας ότι δεν μας αφορά, και αν μας ενοχλούσε με την παρουσία του, μπορούσαμε ο καθένας με τον τρόπο του να το στείλει να πνιγεί. Όλοι μας είχαμε το άλλοθι πως ο φόρος δεν είναι πόρος του κράτους, αλλά χρήμα των κομμάτων. Έτσι δεν νιώθαμε ενοχές για το φτωχό μας κράτος αφού ως πολίτες νιώθαμε πιο πλούσιοι και δυνατοί!

Όλα αυτά πιστεύω ότι ήταν η νεότερη Ελλάδα μας και εμείς τα καμάρια της…

Ήλθε όμως η ώρα της αποκάλυψης μιας ζωής που απλώς μας φανέρωσε πως τα ψέματα τελείωσαν. Οι άνθρωποι όμως υπάρχουν. Είναι καιρός να ασχοληθούμε με όλα αυτά που μας αξίζουν και μας δίνουν το νόημα να παλέψουμε, βλέποντας επιτέλους αυτήν τη χώρα «δική μας υπόθεση».

* Ο Θάνος Ασκητής είναι ψυχίατρος

Συμπεράσματα – Συμβουλές

Η οικονομική κρίση δεν πλήττει μόνο την τσέπη μας αλλά και την σχέση μας. Οι γάμοι και οι σχέσεις λυγίζουν υπό το άγχος της αβεβαιότητας και της αγχωτικής οικονομικής συγκυρίας.

Τα χρήματα είναι ένα ευαίσθητο και περίπλοκο ζήτημα για πολλά ζευγάρια. Ζητήματα εξουσίας μπορούν εύκολα να οδηγήσουν τα ζευγάρια συχνά σε διαμάχες πέρα από τα οικονομικά. Διαβάστε τρία βήματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τη σχέση σας να επιβιώσει από την οικονομική κρίση.

1. Βάλτε προτεραιότητα στη σχέση σας

Είναι σύνηθες να μην επικεντρωνόμαστε στη σχέση μας κατά τη διάρκεια μιας δύσκολης οικονομικής περιόδου (ή κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε αγχωτικής περιόδου). Πολλά αγαπημένα ζευγάρια χάνουν το δρόμο τους, όταν οι ανησυχίες για την οικονομική τους ασφάλεια και τα χρήματα αρχίζουν να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη σχέση.

Αναγνωρίζοντας τον κίνδυνο αυτό είναι σημαντικό για την υγεία του γάμου ή της σχέσης σας. Με λίγο προγραμματισμό εσείς και ο σύντροφός σας μπορείτε να δημιουργήσετε στιγμές κατά τη διάρκεια της ημέρας οπού θα σκέφτεστε ο ένας τον άλλον και τα καλά της σχέσης σας.

Θυμηθείτε ότι, εάν είστε ανήσυχοι για τα χρήματα ή / και την ασφάλεια της εργασίας σας, θα χρειαστεί προσπάθεια και πρακτική για να είστε πλήρως παρόντες με το σύζυγο ή το σύντροφό σας σε αυτές τις στιγμές.

2. Αναγνωρίστε και αποδεχθείτε την αλλαγή των ρόλων

Όλοι παίζουμε διαφορετικούς ρόλους στις σχέσεις μας (και στη ζωή μας).

Συχνά οι αλλαγές στο οικογενειακό εισόδημα επιφέρουν αλλαγές στους ρόλους του ζευγαριού. Ο άλλοτε κουβαλητής του σπιτιού τώρα μπορεί να είναι άνεργος ή να χρειάζεται, λόγω μείωσης μισθού, να κάνει δύο δουλειές αντί για μια ενώ εκείνος που κρατούσε τα παιδιά στο σπίτι να αναγκαστεί να ψάξει για δουλειά. Αυτό και μόνο μπορεί να κλονίσει τη σχέση μας αλλά και εμάς του ίδιους.

Μοιραστείτε τις αγωνίες σας με το σύζυγο / σύντροφό σας, εάν έχετε δυσκολία στην μετάβαση ενός νέου και ανεπιθύμητου ρόλου στη ζωή σας. Το να μοιράζεσαι είναι ιδιαιτέρως αγχολυτικό.

3. Βρείτε νέους τρόπους για να απολαύσετε ο ένας τον άλλο

Το εισόδημα και οι οικονομικοί πόροι μπορούν να αλλάξουν δραστικά κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής κρίσης-ή μπορεί να ζείτε με τη χρόνια ανησυχία ότι τα οικονομικά σας μπορεί να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή. Χρήματα που διαθέτατε κάποτε σε διακοπές, φαγητό έξω, δώρα και άλλες δραστηριότητες αναψυχής μπορεί ξαφνικά  να χρειαστεί  να κοπούν.

Η πρόκληση είναι για εσάς και το σύντροφό σας να αναζητήσετε νέους τρόπους για να συνδεθείτε και να απολαύσετε ο ένας τον άλλο χωρίς τους περιορισμούς των  οικονομικών σας. Θα πρέπει να υιοθετήσετε μια νέα νοοτροπία για να συμβεί αυτό κάνοντας θυσίες. Αρκεί να σκεφτείτε πως μπορεί να ζει και να έχει σχέσεις ένας φτωχός καλλιτέχνης ή ένας φοιτητής πανεπιστημίου. Αναθερμάνετε τη σχέση σας κρατώντας τα χέρια σας καθώς περπατάτε, κάνοντας μεγάλες βόλτες στη φύση, βλέποντας ταινίες, παίζοντας επιτραπέζια παιχνίδια (ναι, δεν είναι μόνο για παιδιά), πηγαίνοντας για πικ νικ κά.

Θυμηθείτε:

Συχνά ένας γάμος ή μια σχέση δεν χαλάει από το ίδιο το στρες, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο εσείς και ο σύντροφός σας αντιμετωπίζετε το άγχος.

Οι γάμοι και οι σχέσεις είναι πολύ ευάλωτοι κατά τη διάρκεια μιας αγχωτικής οικονομικής συγκυρίας. Μάθετε πώς να προστατεύσετε το πιο πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο σας: Τη σχέση σας.